Hallo en welkom terug bij de Geschiedenis van de Romeinen. Aflevering 5: It's bad to be the king.

Demaratos was lid van de heersende elite van de Midden-Griekse polis Korinthe. Tijdens een revolutie werd hij verbannen door de groep die de macht overnam. Hij verhuisde naar Etrurië en vestigde zich in de stad Tarquinii. Daar trouwde hij en kreeg twee zonen. De oudste heette Arruns en de jongste Lucumo. Alleen Lucumo overleefde zijn schatrijke vader en erfde zijn fortuin toen hij overleed.

In Tarquinii wist Lucumo geen voet tussen de deur naar de macht te krijgen omdat hij van buitenlandse komaf was. Door zijn vrouw Tanaquil werd hij overgehaald zich te vestigen in Rome, de stad van het nieuwe begin. Lucumo liet zich voortaan Lucius Tarquinius Priscus noemen en vertrok. In Rome ging hij met geld strooien en binnen de kortste keren werd hij mateloos populair. Je weet hoe zoiets gaat. Hij werd een vriend van Ancus Marcius en voogd van zijn zonen. Dat ging uitstekend.

Toen Ancus overleed, besloot Tarquinius dat het een goed moment was om de tienerkinderen van de koning eens op een hunting trip te sturen. Vervolgens schreef hij verkiezingen uit. Het volk wist nog heel goed wie er ooit zakken geld stond uit te delen en Lucius Tarquinius Priscus werd met grote overmacht gekozen tot vijfde koning van Rome. Tarquinius Priscus vergrootte de senaat en stopte deze vol met mannen die hem daar persoonlijk dankbaar voor mochten zijn en hem dus ook geen strobreed in de weg legden. Die macht waar hij zo op uit was, die had hij binnen.

De basis waar Tarquinius zijn koningschap op had gebouwd, zakken met geld en een gewiekste manier om de zonen van Ancus Marcius het gras onder de voeten weg te maaien, was niet erg sterk. Tirannieke of zwakke koningen zouden grote moeite hebben om de macht te houden. Lucius was alleen geen tiran en geen zwakke koning.

Kort na het aantreden van de koning raakte Rome in conflict met weer een aantal Latijnse stammen. Tarquinius versloeg deze en versterkte zijn positie. In Rome liet hij kosten noch moeite gespaard om de overwinning te vieren met indrukwekkende festiviteiten. Omdat er geen enkele plek geschikt was voor deze happening, liet Tarquinius een nieuw stadion bouwen dat één van de bekendste bouwwerken van de Romeinse oudheid werd: de Circus Maximus.

Tarquinius Priscus breidde het voorzieningenproject van Ancus uit. In Rome verschenen aquaducten en de koning begon de stad te voorzien van muren. De bouwplannen werden onderbroken toen een groep Sabijnen plotseling weer aanviel. Aanvankelijk was de oorlog vooral een bloedbad en kon geen van de legers echt een doorbraak forceren. Tarquinius besloot het cavaleriecontingent van het Romeinse leger te vergroten omdat hij meende dat daar de zwakte van de Sabijnen lag. Hij beval verder hout in de Tiber te gooien en die aan te steken. Hierdoor ging een brug in vlammen op, tot schrik van de Sabijnen, want dat was hun vluchtweg, mocht er iets misgaan. Met hernieuwde moed vielen de Romeinen aan. Het Sabijnse leger werd verslagen en van de mannen die aan de Romeinse zwaarden ontkwamen, kwamen velen om in de rivier. Toen Sabijnse wapens Rome in dreven, wist het volk dat ze gewonnen hadden en kwam de koning als krijgsheld de stad in.

Kort daarop vond een vreemd voorval plaats. Ooggetuigen bevestigden dat het volgende echt gebeurd was. Een zoontje van een slaaf, Servius Tullius, lag te slapen toen zijn hoofd plotseling in brand vloog. Door het rumoer dat ontstond bij de ooggetuigen werden de koning en zijn vrouw wakker. Het kind bleef rustig verder slapen en werd pas wakker – ongedeerd – toen het vuur uit ging. Tanaquil had namelijk verboden dat iemand het vuur zou blussen. Het was duidelijk dat we hier te maken hadden met een jongetje met een grote toekomst. De koningin overtuigde haar man om het kind te adopteren en zo de grootsheid in de familie te halen. Tarquinius voedde het kind op als zijn eigen zoon en Servius Tullius groeide uit tot een eerbiedwaardige man en tot de beoogd troonopvolger.

Tegen deze tijd waren de zoons van Ancus Marcius inmiddels zelf op de leeftijd dat het koningschap interessant voor hen begon te worden. Ze waren ook niet echt over de machtsgreep van Tarquinius heen. Dat jachttochtje was leuk en aardig, dat wel, maar bij terugkomst zagen ze dat hun voogd de nieuwe koning was en dat zij waren voorbijgestreefd. Toen hun voogd ook nog eens een slaaf adopteerde om hen te passeren, vonden ze het genoeg geweest. Ingrijpen was geboden. Ze besloten dat het veel handiger was om Tarquinius te doden dan om Servius te doden,, want een koning heeft veel meer mogelijkheden om zijn protegé te wreken dan andersom.

Omdat ze zelf niet echt dichtbij de koning konden komen, besloten ze twee mannen de moord uit te laten voeren. Livius schrijft dat ze twee van de meest brute schaapherders zover kregen om de koning te doden. Dit deden ze door bij het paleis van Tarquinius luidruchtig ruzie met elkaar te maken. Ze eisten dat de koning hun “geschil” zou oplossen en Tarquinius Priscus kwam opdraven. Eén van deze brute schaapherders trok de aandacht van de koning met een betoog over waarom de ander hem zou hebben geschaad, terwijl de ander achter hem ging staan, een bijl uit de plooien van zijn kleding haalde en die achter in het hoofd van de koning plantte.

Koningin Tanaquil ontruimde daarop onmiddellijk het paleis en riep Servius Tullius bij zich. Terwijl duidelijk was dat de koning deze aanslag niet zou overleven, zouden Servius en Tanaquil een toneelstukje spelen. De moordenaars van Tarquinius en zij die erachter zaten mochten niet profiteren van zijn dood, dus sprak de koningin het volk toe en zei dat de koning niet in levensgevaar was, maar wel even tijd nodig had om te herstellen. Servius Tullius zou de honneurs tijdelijk waarnemen tot hij hersteld zou zijn.

Servius nam de rol op zich en leidde Rome een tijdje alsof hij alleen maar een plaatsvervanger was van Tarquinius. Die was inmiddels al dood, al wist bijna niemand dat. Servius ging zelfs zo ver dat hij in sommige gevallen een beslissing niet nam omdat hij het eerst even aan de koning zei te moeten voorleggen. Op deze manier had hij de gelegenheid om zijn eigen positie te versterken. De zoons van Ancus dachten dat hun plot mislukt was en gingen in ballingschap.

Het moet Servius uitstekend uitgekomen zijn dat Veii en een aantal andere Etruskische gemeenschappen weer eens aanvielen. Hierdoor kreeg hij namelijk de gelegenheid om zich te bewijzen. Servius Tullius en zijn leger versloegen de Etrusken en de koning kwam als een held thuis. Zijn positie was versterkt en na een paar dagen werd de dood van Tarquinius Priscus bekend gemaakt. Lucius Tarquinius Priscus regeerde 37 jaar. De senaat ratificeerde het koningschap van Servius Tullius, zonder dit aan het volk voor te leggen. Hiermee werd Servius de eerste koning na Romulus die niet door het volk gekozen was.

Eén van de eerste daden van de koning was om de eerste census uit te voeren. Bij deze volkstelling werd de bevolking verdeeld in groepen en werd gekeken wat de bevolking zou kunnen bijdragen als daar in oorlogs- of vredestijd aanleiding voor was. De onderverdeling van de bevolking was op basis van bezit en had zowel militaire als politieke gevolgen. De groep waarin je werd ingedeeld, bepaalde met welke wapens je moest strijden in het leger.

De rijkste groep diende te vechten met een helm, schild, beenstukken, een borstplaat, een speer en een zwaard. De tweede groep had bijna dezelfde uitrusting, maar dan zonder borstplaat en met een ander schild. De derde groep had geen beenstukken, de vierde had alleen een speer en een werpspeer en de vijfde alleen slingers en stenen. Een laatste klasse bestond uit trompetters en dergelijke. De groep die minder dan 11.000 assen – dat is geld – had, was gevrijwaard van militaire dienst. Er was nog een groep die nog niet genoemd was. Dat was de groep van equites, ruiters die hun positie in de tijd van Romulus al hadden verworven en die trots op hun paarden belangrijk konden doen in de cavalerie

De census had ook verstrekkende politieke gevolgen. Tijdens de aflevering over koning Romulus vertelde ik dat de staatsinrichting van Romulus met de comitia curiata anderhalve aflevering zou blijven bestaan. Dit is niet geheel waar, want de comitia curiata bleef bestaan. Hij verloor alleen wel haar belangrijke positie ten faveure van de door Servius Tullius opgezette comitia centuriata. In deze volksvergadering stemden de verschillende regimenten of centuriën als blokken.

Het grote verschil tussen deze volksvergadering en die van Romulus was dat de comitia centuriata een gewogen stemming kende. De centuriën waren namelijk niet allemaal even groot. De groepen mannen met een groot bezit waren veel kleiner dan die van hen met een klein bezit en toch hadden ze allemaal één stem. Er waren twaalf groepen equites, tachtig van de eerste groep en zo steeds minder naarmate de rijkdom afnam tot één centurie voor de bezitsloze bevolking. De rijken hadden alles te zeggen. Daartegen kan wel ingebracht worden dat in deze staatsinrichting zij ook vrijwel alle lasten droegen. Het is weinig verrassend dat niet iedereen blij was met de hervormingen.

Iets anders dat Servius Tullius bij de horens greep, was meer van persoonlijke aard. Het beeld van de dode koning met een bijl in zijn hoofd zette Servius aan het denken. De zoons van Ancus Marcius betekenden de dood van Tarquinius Priscus. Zouden er mensen zijn die mij kunnen bedreigen? Zeker. Lucius Tarquinius Priscus had twee zoons, Arruns en Lucius. Die zouden wel eens gevaarlijk kunnen worden, dacht Servius. Daarom besloot hij zijn beide dochters uit te huwelijken aan de twee zonen.

Servius dacht hiermee de angel uit het gevaar te hebben gehaald, maar Lucius Tarquinius meende toch wel recht te hebben op de troon. Door met geld te strooien wist hij zich populairder te maken bij de bevolking, net als zijn vader, maar Tullia, zijn vrouw, stond niet achter hem. Arruns, die zich niet bezig hield met pogingen om koning te worden, was getrouwd met de andere Tullia – want je noemt je twee dochters hetzelfde – die het gebrek aan ambitie van haar man afwees en daarnaast haar zus minachtte omdat ze háár man niet steunde. Deze Tullia was meer de vrouw voor Lucius en samen besloten ze hun partners te doden om samen de troon te kunnen najagen. Lucius en de ambitieuze Tullia trouwden vervolgens.

Met de positie van de ouder wordende koning die langzaam verzwakte versterkte Lucius de zijne en toen de koning even niet in het paleis was, speelde hij op aandringen van zijn vrouw de troefkaart. Begeleid door een groep gewapende mannen trok hij naar het Senaatsgebouw en ging op de troon van de koning zitten. De senaat werd bijeen geroepen en Tarquinius beval hen hem als koning Tarquinius aan te spreken. Sommige senatoren waren voorbereid, anderen deden wat hen werd gevraagd omdat die gewapende mannen zo vriendelijk keken.

Lucius Tarquinius begon vervolgens met een toespraak waarin hij Servius Tullius aanviel. Servius was slechts een slaaf, hij is koning geworden door de gift van Tanaquil na de moord op Lucius' vader en zonder verkiezingen. Hij steunde de onderlaag van de bevolking en voerde dáárdoor de census uit, zodat hij wist waar hij het geld kon halen. Dat geld kon hij dan weggrissen en aan de armen geven als hij dat wilde.

Servius kreeg door dat er iets gaande was in het Senaatsgebouw waar zijn aanwezigheid wel eens belangrijk zou kunnen zijn. Hij ging er naartoe en trof Tarquinius daar aan midden in zijn toespraak. Servius riep Tarquinius ter verantwoording. Het antwoord was dat de jongere en sterkere Tarquinius Servius het Senaatsgebouw uit sleurde en buiten van de trap gooide. Ik verzin dit niet. Vervolgens ging hij verder waar hij mee bezig was.

Servius' gevolg vluchtte en de gewonde koning werd onderweg naar huis vermoord. Volgens Lucius gebeurde dit op Tullia's bevel. Servius Tullius regeerde 44 jaar en werd opgevolgd door Lucius Tarquinius Superbus, de Trotse. Tullia was de eerste die haar man openlijk als koning aansprak op het forum toen ze daar met een strijdwagen aankwam. Toen Tarquinius haar naar huis stuurde omdat het te gevaarlijk was, draaide de berijder van de strijdwagen om en keerde terug. Onderweg, vlakbij de tempel aan Diana die Servius had laten bouwen, zagen ze het lichaam van de vermoorde oude koning. Tullia nam de teugels over en reed de strijdwagen over haar vader. Vervolgens nam ze zijn bloed mee en bezoedelde daarmee thuis het altaar aan de huisgoden.

Volgens Livius was het voor een goede en gematigde opvolger al een moeilijke taak geweest om Servius Tullius te doen vergeten. Het zal geen verrassing zijn als ik vast zeg dat Lucius Tarquinius Superbus dat niet was. De nieuwe koning was het model van een tiran. Hij omringde zich de hele tijd met die alleraardigste gewapende mannen die de senaat aan zijn kant gekregen hadden. De senatoren die op Servius' hand waren, werden ter dood gebracht. Zaken waar de doodstraf op stond werden door Tarquinius zélf beoordeeld, waarmee hij de juridische traditie buitenspel zette.

Ook in buitenlandse zaken toonde Tarquinius zich van zijn slechtste kant. Een keer liet hij alle leiders van de Latijnen opdraven om hem te spreken. De Latijnen kwamen van heinde en verre en verzamelden zich rond het zonsopkomst op de plaats waar de koning hen wilde zien. De koning liet hen wachten. Niet een kwartiertje of een uurtje, maar uren, totdat één van de mannen, Turnus Herdonius, er genoeg van had en opstond om te spreken. Tarquinius, zei hij, liet hen expres wachten met als enige doel om hen te laten zien dat hij ze kon rondkommanderen en dat hij dan nog “genadig” zou worden genoemd ook. Laten we lekker naar huis gaan.

Op dat moment kwam Tarquinius aanlopen. Hij bood zijn excuses aan. Een conflict tussen een vader en een zoon had nog bemiddeling nodig en dat kostte tijd. Tarquinius stelde voor de volgende dag verder te spreken. Herdonius had leek ervan af te komen met de woorden dat een zoon gestraft wordt als hij zich niet aan de wil van de vader conformeert. De mannen gingen op pad.

De straf van de zoon die zich niet conformeerde aan de vader bleek er aan te komen. Tarquinius kocht een van de slaven van Herdonius om en liet hem zwaarden in het huis van zijn meester verstoppen. Tarquinius riep alle Latijnse leiders behalve Turnus de volgende morgen vroeg bij elkaar en vertelde dat hij een samenzwering tegen zijn leven en dat van de leiders van de Latijnen had ontmaskerd. De leider van deze samenzwering was Turnus Herdonius die de macht over alle Latijnen wilde hebben.

De koning stelde voor eens met zijn allen te gaan kijken of de verhalen over grote hoeveelheden wapens in zijn huis waar waren. Turnus werd wakker van de commotie en werd gelijk in de kettingen geslagen. Hij werd, zonder dat hij zich kon verdedigen, in een put gegooid. De put werd afgedekt en Turnus Herdonius verdronk. De Latijnen waren blij met de koning die hen behoedde van deze misdadiger en ze tekenden een nieuw verbond met Tarquinius.

Tarquinius Superbus voerde in het latere deel van zijn regering een aantal oorlogen tegen omliggende volkeren. Hij toonde zich daarin een uitstekend generaal. Hij bleef wel aan zijn lust tot executies, deportaties en confiscaties vasthouden, waardoor hij met de tijd nog minder populair werd. Ook bij het volk begon men te morren over de koning. Tarquinius liet grote bouwprojecten uitvoeren door de armsten en liet ze betalen door de rijksten. Hoewel een uitgebreid riolensysteem geen slecht idee is als de stad zo snel groeit als Rome destijds, je zou hem maar moeten aanleggen of verdiepen. Zoiets vergt een beetje politieke finesse en daar moest de koning het niet van hebben.

Over twee weken zien we hoe dit explosieve mengsel door zijn zoon Sextus werd aangestoken en hoe dit het einde betekende van het koningschap van Tarquinius en het Romeinse koningschap in het algemeen. De boel ontplofte zó erg dat eeuwen later de keizers hun monarchie inkleedden om niet met Tarquinius Superbus in verband gebracht te hoeven worden.